World wildlife day 24: आपल्या जवळपासच्या निसर्गातील जीव, पक्षी, किडे आणि वृक्षांची वैविध्यता विस्मयकारक आहे. आजही त्यांच्या नवीन प्रजाती शोधल्या जात आहेत! आपण निरंतर निसर्गाचा विनाश करत आहोत आणि त्यांच्या जगण्याचा हक्क चुकवत आहोत. मात्र, सत्य हे आहे की, जर ते जिवंत राहिले तरच आपले अस्तित्व संभवते. १९७० च्या दशकात, वन्यजीवांच्या शिकारी आणि अवैध व्यापाराच्या प्रमाणात वाढ होत असल्याने काही वन्यप्राणी कायमचे नाहीशे होण्याची भीती निर्माण झाली होती. या समस्येवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी आणि जागृती निर्माण करण्यासाठी संयुक्त राष्ट्रसंघाने वन्यजीवन दिवसाची स्थापना केली.
जागतिक वन्यजीव दिन म्हणजे काय?
वन्य प्राणी आणि वनस्पतींबद्दल जागरुकता निर्माण करण्यासाठी आणि आंतरराष्ट्रीय व्यापारामुळे प्रजातींच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी दरवर्षी 3 मार्च रोजी संयुक्त राष्ट्र जागतिक वन्यजीव दिन साजरा केला जातो. दरवर्षी जागतिक वन्यजीव दिन साजरा करण्यासाठी जगभरातील लोक विविध प्रकारचे कार्यक्रम आयोजित करतात. आपल्या नैसर्गिक जगाच्या सौंदर्याबद्दल आणि महत्त्वाबद्दल जागरूकता वाढविणे आणि त्याचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्याचे मार्ग शोधणे हे त्यांचे उद्दीष्ट आहे.
जागतिक वन्यजीव दिन साजरा करायची सुरुवात पहिल्यांदा कशी झाली?
नामशेष होण्याच्या धोक्यात असलेल्या वन्यजीवांच्या आंतरराष्ट्रीय व्यापारावर नियंत्रण आणण्यासाठी अस्तित्वात आणलेला कायदा म्हणजे CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) आहे. हा कायदा ३ मार्च १९७३ रोजी १८० देशांच्या मंजूरीनंतर अस्तित्वात आला.
लुप्तप्राय प्रजातींचे संरक्षण करण्याचे मान्य केल्यानंतर तब्बल ४० वर्षांनंतर डिसेंबर २०१३ मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या महासभेने जगातील वन्यप्राणी आणि वनस्पतींविषयी लोकांना जागरूक करण्यासाठी एक दिवस निर्धारित करण्यात आला. या प्राण्यांचे रक्षण करण्याची गरज अधोरेखित करणे हे या मागचे उद्दिष्ट आहे. त्यांनी याला जागतिक वन्यजीव दिन म्हणून संबोधण्याचा निर्णय घेतला आणि तो साजरा करण्यासाठी 3 मार्च ही तारीख निवडली. या कारणास्तव, ३ मार्च हा दिवस वन्यजीव संरक्षणातील एक महत्वाचा टप्पा म्हणून साजरा केला जातो.
जागतिक वन्यजीव दिन साजरा करणे इतके महत्वाचे का आहे?
पृथ्वीवर विविध वनस्पती आणि प्राणी आहेत. आपल्याला मोजता येतील त्या पेक्षा जास्त प्रकारचे वनस्पती आणि प्राणी आस्तीत्वात आहेत. ही समृद्ध विविधता आणि जीवनाच्या सर्व विविध प्रकारांमधील समतोलच आपल्या ग्रहावर जीवन शक्य करते. आपण आपल्या सर्व मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यासाठी जीवसृष्टीच्या सर्व घटकांवर अवलंबून असतो, जसे की आपण श्वास घेणारी हवा, पाणी, जे अन्न आपण खातो आणि आपले जीवन जगण्यासाठी आवश्यक गोष्टी बनविण्यासाठी आपण वापरत असलेली ऊर्जा आणि सामग्री. प्रत्येक प्रजाती समान महत्त्वाची आहे. जागतिक वन्यजीव दिनाच्या उद्देशांपैकी एक म्हणजे या तथ्यांची जागृती वाढवणे.
लोक आपल्या गरजा भागवण्यासाठी वन्यजीव आणि जैवविविधतेवर आधारित संसाधनांवर अवलंबून असतात. वनस्पती व प्राणी प्रजाती भावी पिढ्यांसाठी अस्तित्वात राहू शकतील याची खात्री करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून आपल्याला निसर्गाचे फायदे आणि सौंदर्य आपल्या जगात आणि आपल्याला अनुभवता येईल.
जागतिक वन्यजीव दिन हा वन्य प्राणी आणि वनस्पतींच्या अनेक सुंदर आणि विविध रूपांचे सेलिब्रेशन करण्याची आणि त्यांच्या संरक्षणामुळे लोकांना मिळणाऱ्या अनेक फायद्यांची जन माणसात जागृती करण्याची संधी आहे. त्याच वेळी, हा दिवस मानवांमुळे होणाऱ्या वन्यजीव गुन्हेगारी आणि प्रजातींच्या नुकसानीला संबोधित करण्याच्या प्रयत्नांना तीव्र करण्याची तातडीने आवश्यकता असल्याची आठवण करून देतो, कारण या मुद्द्यांचा पर्यावरण, अर्थव्यवस्था आणि समाजावर मोठा परिणाम होतो. यासाठीच जागतिक वन्यजीव दिन साजरा करणे इतके महत्वाचे आहे.
आज वन्यजीवांना कोणत्या समस्या आहेत?
दुर्दैवाने, खाणकाम, शेती आणि बांधकाम यासारख्या अनेक मानवी कामांमुळे वन्यजीवांना सतत धोका निर्माण होत आहे. आपण खूप जमीन साफ करत आहोत, खूप सारे झाडे तोडत आहोत आणि खूप सारे रस्ते बांधत आहोत म्हणून आपण लाखो प्रजातींच्या नैसर्गिक निवासस्थानांना धोक्यात आणत आहोत आणि ग्रहाच्या जैवविविधतेला धोका निर्माण करत आहोत. पुढील ५० वर्षांमध्ये, जवळजवळ २५% सर्व प्रजाती विलुप्त होऊ शकतात, जे फक्त मानवांनाच नाही तर इतर प्रजातींनाही धोक्यात आणते.
समस्यांची उपाये काय आहेत?
समस्यांच्या उपायांबद्दल बोलताना, आपल्याला प्रथम निसर्गाची कदर करण्याची गरज आहे आणि त्याच्या अनोख्या विविधतेचे संरक्षण करणे आवश्यक आहे. याचा अर्थ असा की आपल्याला आपल्या दैनंदिन जीवनात अधिक टिकाऊ आणि पर्यावरणपूरक पद्धती अवलंबणे आवश्यक आहेत, जसे की कचरा कमी करणे, पुनर्वापर करणे, आणि ऊर्जा-कार्यक्षमता वाढवणे. याव्यतिरिक्त, आपल्याला नैसर्गिक संसाधनांचा जबाबदारीने उपयोग करण्याची गरज आहे, जेणेकरून भविष्यातील पिढ्यांसाठी ते संरक्षित राहतील.
दुसरीकडे, विलुप्त होऊ शकणार्‍या प्रजातींचे संरक्षण हे एक महत्त्वाचे कार्य आहे, ज्यासाठी आपल्याला सामूहिक प्रयत्न करणे आवश्यक आहेत. याचा एक महत्वाचा भाग म्हणजे आपल्या सरकारांवर दबाव आणणे, जेणेकरून ते नैसर्गिक निवासस्थानांचे संरक्षण आणि सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी उपाययोजना करतील. हे करण्यासाठी, आपण सामाजिक माध्यमांचा उपयोग करून जागरूकता वाढवू शकतो, आणि पर्यावरण संरक्षणासाठी आयोजित केलेल्या उपक्रमांमध्ये सहभागी होऊ शकतो. अशा प्रकारे, आपल्या ग्रहाला आणि स्वत:ला वाचवण्यासाठी एकमेकांसोबत मिळून काम करणे आवश्यक आहे.
जागतिक वन्यजीव दिनानिमित्त आपण काय मदत करू शकता?
जागतिक वन्यजीव दिन हा निसर्ग आणि त्याच्या जैवविविधतेचे संरक्षण करण्याच्या महत्त्वाच्या संकल्पनेला उजाळा देणारा दिवस आहे. या दिवशी, आपण विविध प्रकारे मदत करून आपल्या ग्रहाच्या विविधतेला जपण्याचा प्रयत्न करू शकतो. सामुदायिक सभा-समारंभांमध्ये सहभागी होणे हे न केवळ आपल्याला त्या क्षेत्रातील जैवविविधतेबद्दल शिकवेल, पण आपल्याला त्या क्षेत्राच्या संरक्षणातील समस्या आणि उपायांविषयीही माहिती प्रदान करेल.
वन्यजीवांच्या संरक्षणात योगदान देण्याचा एक मार्ग म्हणजे स्थानिक किंवा आंतरराष्ट्रीय संस्थांना वेळ किंवा पैसा दान करणे. याचिका साइन करणे आणि सरकारला पत्र लिहून आपण वन्यजीव संरक्षणाच्या मुद्द्यांवर आवाज उठवू शकतो. माहितीपूर्ण चित्रपट, फोटो आणि लेखांचे सामायिकरण करून आपल्या मित्रांना आणि कुटुंबाला जागरूक करू शकतो. सोशल मीडिया हे एक शक्तिशाली साधन आहे ज्याचा वापर करून जागतिक स्तरावर शब्द प्रसारित करू शकतो, त्यासाठी #WorldWildlifeDay आणि #DoOneThingToday या हॅशटॅग्जचा उपयोग करू शकतो.
याशिवाय, आपण स्वत:च्या दैनंदिन क्रियाकलापांमध्ये सुधारणा करून वन्यजीव संरक्षणासाठी योगदान देऊ शकतो. उदाहरणार्थ, ईको-फ्रेंडली उत्पादनांचा उपयोग, कचरा कमी करणे, आणि जैवविविधता-समृद्ध वनस्पती लावणे यासारख्या कृतींद्वारे आपण निसर्गाशी आपल्या नाते मजबूत करू शकतो. जागतिक वन्यजीव दिन हा केवळ एक दिवस नसून तो आपल्या ग्रहावरील जीवनाचे संरक्षण आणि जागरूकता वाढवण्याच्या प्रयत्नांचा एक भाग आहे.
जागतिक वन्यजीव दिन 2024 ची थीम
“Connecting People and Planet: Exploring Digital Innovation in Wildlife Conservation”
जागतिक वन्यजीव दिन 2024 ची थीम “कनेक्टिंग पीपल अँड प्लॅनेट: एक्सप्लोरिंग डिजीटल इनोव्हेशन इन वाइल्डलाइफ कन्झर्वेशन” अशी आहे.
2024 मध्ये, जागतिक वन्यजीव दिन डिजिटल इनोव्हेशनवर लक्ष केंद्रित करणार आहे, डिजिटल संरक्षण तंत्रज्ञान आणि सेवा वन्यजीव संरक्षण, कायदेशीर आणि शाश्वत वन्यजीव व्यापार आणि परस्पर जोडलेल्या जगात मानव आणि प्राणी यांच्या सहवासाला कसे प्रोत्साहन देऊ शकतात यावर भर देणार आहे.World wildlife day 24
डिजिटल तंत्रज्ञानामुळे आपले जग अधिकाधिक जोडले जात आहे. डिजिटल इनोव्हेशनचा परिणाम म्हणून वन्यजीव संरक्षण बदलत आहे, AI-सक्षम शिकार विरोधी उपक्रमांपासून ते लुप्तप्राय प्रजातींच्या उपग्रह ट्रॅकिंगपर्यंत. या घडामोडी ओळखण्याव्यतिरिक्त, World wildlife day 24 संवर्धनासाठी डिजिटल उपकरणांमध्ये अधिक संशोधनाला प्रोत्साहन देते.
· वन्यजीवांचा कायदेशीर आणि शाश्वत असा व्यापार
वन्यजीव व्यापारावर देखरेख आणि नियमन करण्यात डिजिटल मंच महत्त्वाची भूमिका बजावतात. तंत्रज्ञानाचा लाभ घेऊन, आपण हे सुनिश्चित करू शकतो की व्यापार कायदेशीर, टिकाऊ आणि प्रजातींच्या कल्याणाचा आदर करणारा राहील. परदेशी पाळीव प्राण्यांच्या हालचालींचा मागोवा घेणे असो किंवा वन्यजीव उत्पादनांच्या उत्पत्तीची पडताळणी करणे असो, डिजिटल सोल्यूशन्स पारदर्शकता वाढवतात.
· मानव व वन्यजीव यांचे सहअस्तित्व
मानवी लोकसंख्या जसजशी वाढत जाते, तसतसे लोक आणि वन्यजीव यांच्यातील संघर्ष वाढत जातो. डिजिटल इनोव्हेशनमुळे हे संघर्ष कमी होण्यास मदत होते. स्मार्ट कुंपण, पूर्व सूचना प्रणाली आणि समुदाय-आधारित संवर्धन अॅप्स सौहार्दपूर्ण सहजीवनास चालना देतात. World wildlife day 24 या उपायांवर प्रकाश टाकते आणि सहकार्यात्मक प्रयत्नांना प्रेरणा देते.
जागतिक वन्यजीव दिनाचे मागील थीम्स
गेल्या काही वर्षांपासून जागतिक वन्यजीव दिन (WWD) विविध थीम्सद्वारे साजरे केले जातात, ज्यात वन्यजीव संवर्धनाच्या महत्त्वपूर्ण पैलूंवर प्रकाश टाकला जातो. मागील काही थीम असेआहेत:
1. 2018: थीम होती “बिग कॅट: प्रिडेटर अंडर थ्रेट.”( Big cats: predators under threat) सिंह, जग्वार, बिबट्या, वाघ, चित्ता आणि कौगर यासह मोठ्या मांजरांना भेडसावणाऱ्या आव्हानांविषयी जनजागृती करणे आणि त्यांच्या संरक्षणाची बाजू मांडणे हा या मागचा उद्देश होता.
2. 2019: थीम होती “पाण्याखालील जीवन: लोक आणि ग्रहासाठी” (Life below Water: For People and the Planet.) सागरी प्रजाती आणि त्यांच्या परिसंस्थांचे रक्षण करण्याच्या महत्त्वावर भर दिला. व्यावहारिक संवर्धन आणि शाश्वत व्यवस्थापन ही प्रमुख क्षेत्रे होती.
3. 2020: थीम होती “पृथ्वीवरील सर्व जीवन टिकविणे.” (Sustaining all life on Earth) संयुक्त राष्ट्रांच्या शाश्वत विकास उद्दिष्टांच्या अनुषंगाने परिसंस्थांचा परस्परसंबंध आणि पर्यावरणीय शाश्वततेची गरज अधोरेखित केली.
4. 2021: थीम होती “जंगल आणि उपजीविका: लोक आणि ग्रह टिकविणे” (Forests and Livelihoods: Sustaining People and Planet). शाश्वत विकासाला चालना देण्यासाठी वन-आधारित उपजीविका आणि सांस्कृतिक परंपरेचे महत्त्व ओळखले.
5. 2022: थीम होती “परिसंस्थेच्या विश्रांतीसाठी मुख्य प्रजाती पुनर्प्राप्त करणे (Recovering key species for ecosystem restoration) निरोगी परिसंस्था राखण्यासाठी प्रमुख प्रजातींचे संरक्षण आणि पुनरुज्जीवन करण्याचे महत्त्व अधोरेखित केले.
6. 2023: थीम होती “वन्यजीव संवर्धनासाठी भागीदारी” (Partnerships for Wildlife Conservation) वन्यजीवांच्या रक्षणासाठी सरकारे, नागरी संस्था आणि स्थानिक समुदायांनी सहकार्य करण्याची गरज यात अधोरेखित करण्यात आली आहे.
हे विषय आपल्या ग्रहावरील जैवविविधतेचे रक्षण करण्यासाठी आणि मानव आणि वन्यजीवांमध्ये सौहार्दपूर्ण सहजीवन सुनिश्चित करण्याच्या आमच्या सामायिक जबाबदारीची शक्तिशाली आठवण म्हणून कार्य करतात.
वन्यजीवसंवर्धनात युवकांची भूमिका व योगदान
वन्यजीव संवर्धनात युवकांची भूमिका आणि योगदान हे आजच्या काळातील एक महत्त्वाचे पैलू आहे, विशेषतः 2024 मध्ये जेव्हा जागतिक वन्यजीव दिन (WWD2024) आंतरजातीय देवाणघेवाण आणि युवा सक्षमीकरणावर भर देत आहे. या पिढीचे युवक नवीन तंत्रज्ञान, सामाजिक मीडिया आणि इतर डिजिटल प्लॅटफॉर्म्सचा उपयोग करून वन्यजीव संरक्षणाच्या मुद्द्यांवर जागरूकता वाढवण्यासाठी अग्रगण्य भूमिका बजावू शकतात. त्यांच्या ताज्या दृष्टिकोनांनी आणि नवीन उपाययोजनांनी वन्यजीव संवर्धनाच्या प्रयत्नांना नवीन दिशा प्रदान करण्याची क्षमता आहे.
युवकांना कला, सादरीकरण आणि चर्चांच्या माध्यमातून आपल्या नैसर्गिक वारसाचे जतन आणि संवर्धन करण्यासाठी प्रोत्साहित करणे गरजेचे आहे. या माध्यमांचा उपयोग करून, ते आपल्या समुदायात आणि त्याच्या पलीकडे जागरूकता वाढवू शकतात, तसेच नवीन, नावीन्यपूर्ण उपायांची शोधाशोध करू शकतात जे वन्यजीवांचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यात मदत करतील. त्यामुळे, युवकांच्या सहभागाने न केवळ त्यांच्या पिढीतील जागरूकता वाढेल, परंतु ते भविष्यातील पिढ्यांसाठी सुंदर आणि जैवविविधतेने समृद्ध ग्रहाच्या निर्मितीसाठी एक मजबूत पाया रचू शकतील.
निष्कर्ष
वन्य पशु-पक्षी यांची शिकार आणि दुर्मिळ वनस्पतींचा चोरटा व्यापार स्थानिक लोकांच्या सहकार्याशिवाय संभवत नसल्याने, त्यांना याचे नुकसान समजून सांगितले जाणे अत्यंत महत्वाचे आहे. निसर्गाच्या जैव विविधतेच्या साखळीत प्रत्येक घटकाचे, लहानात लहान किडे पासून ते मोठ्या सिंहापर्यंत, पृथ्वीवरील जीवसृष्टीसाठी महत्वाचे स्थान आहे आणि त्यासाठी त्यांच्या पुढील पिढीच्या दीर्घकालीन आर्थिक आणि पारिस्थितिक कल्याणासाठीही या वन्यजीवनाचे संरक्षण करणे अत्यंत आवश्यक आहे, ही जाणीव जनमाणसात जागृत करणे महत्त्वाचे आहे.
जागतिक वन्यजीव दिन 2024 ही केवळ कॅलेंडरवरील तारीख नाही, तर हे कृतीचे आवाहन आहे. डिजिटल इनोव्हेशन चा अवलंब करूया, आपल्या तरुणांना सक्षम करूया आणि मानवतेबरोबरच वन्यजीवांची भरभराट होईल असे भविष्य सुनिश्चित करूया. एकत्रितपणे, आपण एक असे जग तयार करू शकतो जिथे प्रत्येक प्रजाती महत्वाची आहे आणि प्रत्येक डिजिटल समाधान संवर्धनात योगदान देते.
चला तर मग, 3 मार्च 2024 रोजी आपण जागतिक वन्यजीव दिन World wildlife day 24 साजरा करुया आणि वन्यजीवनाचे संरक्षण करण्याच्या प्रयत्न तर नक्की करूया.
तुम्हाला जागतिक वन्यजीव दिन 2024 बद्दलची माहिती आवडली का? आम्हाला कमेंटमध्ये नक्की कळवा. आपल्या मित्रमैत्रिणी आणि कुटुंबासोबत ही माहिती नक्की शेअर करा. ‘लेखक मित्र‘ या वेबसाईटला भेट देऊन आणि आमच्या WhatsApp ग्रुपमध्ये सामील होऊन तुम्ही अशाच अनेक मनोरंजक आणि माहितीपूर्ण लेखांचा आनंद घेऊ शकता.
धन्यवाद !
लेखिका – अश्विनी ढंगे, इचलकरंजी