आज सकाळी जाग आली ती चिमणी च्या चिवचिवाटानेच. उठून खिडकीत जाऊन बघितले तर एक धष्ट पुष्ट चिमणी खूपच चिवचिवत होती. मग लक्षात आल की झाडांच्या कुंड्यांमध्ये ठेवलेल्या मातीच्या छोट्या मडक्यातले पाणीच संपले आहे. काल बहुतेक मी पाणी टाकायला विसरले होते. लगेच जाऊन सर्व कुंड्यांमध्ये ठेवलेल्या सर्व मडक्यांमध्ये मी पटापट पाणी भरून ठेवले. तसे चिमण्या, रेड वेन्ट बुलबुल, स्पॉटेड मुनिया, हे सर्व जण रोज पाणी प्यायला, तुळशीच्या मंजिरी खायला आमच्या ग्रील वर हजेरी लावतात.
रोज त्यांची बराच वेळ कोणत्या तरी विषयावर जबरदस्त चर्चा चालते. स्पॉटेड मुनिया तिला घर बांधायचे नियोजन करत असते कारण लवकरच तिच्या कडे गोड गोंडस पिल्लांचे आगमन होणार असते.
चिमण्या मात्र तुळशीच्या मंजिरी अगदी आडव्या लटकून कशा जमवायच्या हे आपल्या पिल्लांना शिकवत असतात. अगदीच मंजिरी सगळ्या खावून संपल्या की गोकर्णीच्या वेलीवर उलटे लटकून त्यातील शेंगा शिताफीने कशा सोलायच्या आणि एकेक दाणा कसा जमवायचा याचा प्रशिक्षण वर्ग चालू होतो. आई चिमणी प्रात्यक्षिक करत असते आणि बाबा चिमणी त्याचे वर्णन करत असतात.
बाकीच्या सगळ्या जणी कुठे कुंडीच्या आत, किंवा मडक्यात तोंड घालून किंवा कुंडीच्या खालील ताटलीत सांडलेले पाणी पिण्यात मशगुल असतात. पण एकही काम त्या गप्प पणे करत नाही तर प्रत्येक क्रियेवर त्यांची प्रश्नोत्तरे चालू असतात. पाणी पिऊन आणि सर्व प्रकारची प्रशिक्षणे आटपली कि मग बाबा चिमणी सर्वांना ग्रील वर रांगेत उभे राहायला सागतात. सर्व अंग झाडून स्वच्छ कसे करावे, पोट फुगवून पिसाखालील शरीराला थंड वारा लागण्यासाठी कशा हालचाली कराव्या, चोच ग्रील वर दोन्ही बाजूने घासून कशी स्वच्छ करायची याचे धडे देतात. आणि मग त्यानंतर एकदम आवाज करून सगळ्या एकदम उडून जातात.
त्या नंतर बाबा स्पॉटमुनिया आणि आई स्पॉट मुनिया, आपल्या घराचे नियोजन करण्यासाठी तिथे येतात. आत्ता ‘स्पॉट मुनिया’ म्हणजे काय तर एकदम चिमणीच्या आकाराचा एक छोटा पक्षी ज्याच्या पोटावर खवल्याच्यासारखी काळी पांढरी आकाराची पिसे असतात आणि पाठ ही गडद तपकिरी रंगाची असते. अतिशय सुंदर देखणा असा हा पक्षी “टीट टीट” ,असा आवाज काढतो.
त्यांचा प्लान आपले घरटे ग्रील आणि कौले यांच्यामध्ये असलेल्या जागेत बनवण्याचा असतो. माझे कढीपत्त्याचे झाड आणि जास्वंदीचे झाड पूर्ण फिरून झाल्यावर त्याचे घर बनवायचे लोकेशन फिक्स होते. मग रोज बारीक नाजूक काड्या, तंतू, झाडाची पाने असे गोळा करून खूप कलाकुसरीने त्यांचे घर बनवण्याचे काम चालू असते. काही दिवसांनी अत्यंत सुंदर असा त्यांचा बंगला कढीपत्त्याच्या झाडाच्या वर ग्रील आणि कौलांच्या मध्ये तयार होतो. त्यामध्ये पिल्लांच्या सुरक्षेचा आणि आरामाचा विचार करून जागा बनवलेली असते. काही दिवसांनी पिल्लांचा नाजूक चीवचीवाट ऐकू येऊ लागतो.
आई आणि बाबांच्या जबाबदाऱ्या आता वाढलेल्या असतात. दोघांपैकी एक घरट्याच्या आजूबाजूला राहून पिल्लांचे संरक्षण करीत असतो आणि एक पिल्लांच्या खाण्याची सोय बघत असतो. बघता बघता पिले उडण्यालायक झालेली असतात. चिवचिवाट थांबलेला असतो, मग मीच जाते हळूच त्यांच्या बंगल्यात डोकावून बघायला, तर झप्पकन सगळ्या उडून जातात, नंतर मी खूप वाट बघते त्यांची, पण त्या परत अजिबात त्या घराकडे फिरकत नाही. कारण त्यांच्या पंखात बळ आलेले असते आणि आता त्यांना कुठलाही सहारा न घेता जीवन जगण्याचे, उंच भराऱ्या मारण्याचे प्रशिक्षण आई बाबांकडून मिळालेले असते. मग काही दिवसांनी मी अंदाज घेऊन त्यांचे घरटे अलगद उचलून खालच्या बगीच्यात नेऊन ठेवते. असे चक्र सतत चालू राहाते. मलाही त्याची सवय झालेली असते आणि त्यांनाही.
माणसापेक्षा खूप जास्त शिस्तबद्ध आणि खूप हुशार असे हे पक्षी, जितके आकाराने छोटे तितकेच खूप कष्टाळू, खूप शिस्तीचे आणि उत्कृष्ट कलाकार असतात. आदरणीय, बालकवीं यांच्या कवितेप्रमाणे.
“केव्हां मारुनि उंच भरारी । नभांत जातो हा दूरवरी,
आनंदाची सृष्टी सारी । आनंदें भरली.
आनंदाचे फिरती वारे, । आनंदानें चित्त ओसरे,
आनंदें खेळतो कसा रे । आनंदी पक्षी.
उंच भरार्‍या मारित जाणें । रूप तुझें तें गोजिरवाणें !
गुंगुन जाइल चित्त जयानें । दे, दे तें गाणें”.
लेखिका -सौ प्रतिभा राजेंद्र चव्हाण.