आधार सेवा केंद्र: उघडण्याची प्रक्रिया आणि आवश्यक गोष्टी

WhatsApp Group Join Now

आधुनिक भारतात, आधार हा एक अति महत्वाचा अंक बनला आहे. तुम्ही शासनाच्या योजनांचा लाभ घेण्यासाठी किंवा बँकेत खाते उघडण्यासाठी आधार आवश्यक असते. आधार हा युनिक आयडेंटिफिकेशन अथॉरिटी ऑफ इंडिया (यूआयडीएआय) द्वारे जारी केलेला अद्वितीय ओळख क्रमांक आहे. आधार सेवा केंद्र (Aadhaar Seva Kendra) सुरू करणे हा तुमच्यासाठी चांगला व्यवसाय असू शकतो. हा लेखात मी तुम्हाला आधार सेवा केंद्र उघडण्याची प्रक्रिया आणि आवश्यक गोष्टी बद्दल मार्गदर्शन करणार आहे . चला तर मग जाणून घेऊया आधार सेवा केंद्र उघडण्याची संपूर्ण प्रक्रिया आणि काही आवश्यक गोष्टी-

आधार नोंदणी/अपडेट केंद्र समजून घेणे

आधार कार्ड बनवणे किंवा त्यामध्ये बदल करण्यासाठी तुम्हाला आधार नोंदणी/अपडेट केंद्राकडे जावे लागते. ही केंद्रे वेगवेगळ्या संस्थांद्वारे चालवली जातात. या लेखात आपण UIDAI-च्या थेट चालवली जाणारी आधार केंद्रे जाणून घेऊ.

– युआयडीएय (UIDAI) चालित आधार केंद्र

ही केंद्र थेट युआयडीएय (UIDAI) द्वारे चालवली जातात. मुंबई, दिल्ली, कोलकात्ता, चेन्नईसारख्या मोठ्या शहरांमध्ये ही केंद्र आढळतात. या केंद्रांमध्ये ऑपरेटर म्हणून काम करणे शक्य आहे, परंतु मालकी किंवा फ्रेंचाईजी घेणे शक्य नाही.

– रजिस्ट्रार-चालित आधार केंद्र

आधार नोंदणी/अपडेट केंद्रांपैकी बहुतांश केंद्रांचे व्यवस्थापन रजिस्ट्रार करतात. ज्यामध्ये बँका, राज्य सरकारे, नोंदणी एजन्सी आणि खाजगी कंपन्यांचा समावेश होतो. या रजिस्ट्रारांच्या देखरेखेखाली ही केंद्र चालतात. केंद्राची स्थापना आणि कारभार यांची जबाबदारी रजिस्ट्रारांवर असते. याचा अर्थ असा आहे की, आपण आपल्या जवळच्या बँकेत किंवा पोस्ट ऑफिसमध्ये आधार नोंदणी/अपडेट करू शकता. अगदी काही खाजगी कंपन्या देखील रजिस्ट्रार म्हणून काम करत असून त्यांच्याद्वारा चालवल्या जाणाऱ्या केंद्रांमधून तुम्ही आधार सेवा घेऊ शकता.

आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी पात्रता आणि प्रमाणपत्र

आपल्या स्वतःचे आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी काही पात्रता निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे आणि सोबतच काही प्रमाणपत्रे देखील मिळवावी लागतील. चला तर मग या पात्रता निकष आणि प्रमाणपत्रांबद्दल जाणून घेऊया.

– शैक्षणिक पात्रता

आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी शैक्षणिक पात्रता म्हणून किमान दहावी (Matriculation) पास असणे आवश्यक आहे. म्हणजेच, आपण जर दहावी उत्तीर्ण असाल तरच आपण पुढील प्रक्रियेकडे जाऊ शकता.

– शैक्षणिक पात्रतेबरोबरच आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी काही आणखी गोष्टींची

आपल्याकडे वैध आधार कार्ड, पॅन कार्ड आणि सक्रिय बँक खाते असणे आवश्यक आहे. तसेच, एनएसईआयटी (NSEIT) प्रमाणपत्र असणे देखील आवश्यक आहे.

आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी सर्वात महत्वाचे प्रमाणपत्र म्हणजेच एनएसईआयटी (NSEIT) प्रमाणपत्र होय. एनएसईआयटी (National Institute of Electronics and Information Technology) ही संस्था युआयडीएय (UIDAI) द्वारे मान्यता प्राप्त संस्था आहे. ही संस्था आधार नोंदणी आणि अपडेट सेवा देण्यासाठी आवश्यक असलेले प्रशिक्षण आणि प्रमाणपत्र परीक्षा आयोजित करते.

आधार सेवा केंद्र उघडण्यापूर्वी आपण एनएसईआयटी द्वारे आयोजित केलेली परीक्षा उत्तीर्ण होणे आवश्यक आहे. ही परीक्षा संगणक-आधारित असून आधार नोंदणी आणि अपडेट प्रक्रियेची माहिती देणारी असते.

या गोष्टी असल्यानेच आपण आधार सेवा केंद्रासाठी अर्ज करण्यासाठी पात्र ठरतो.

कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) द्वारे आधार सेवा केंद्रासाठी अर्ज करणे

आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठीचा एक पर्याय म्हणजे कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मार्गे अर्ज करणे आहे. भारत सरकारच्या डिजिटल सेवा प्रदान करण्याची योजना आहे. या योजनेअंतर्गत ग्रामीण भागात राहणाऱ्या लोकांना सरकारी आणि खाजगी सेवा सहज उपलब्ध करून दिल्या जातात.

CSC द्वारे आधार सेवा केंद्रासाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे-

· CSC ऑपरेटर व्हा: सर्वप्रथम, तुम्हाला CSC ऑपरेटर म्हणून नोंदणी करावी लागेल. CSC च्या अधिकृत संकेतस्थळावर जाऊन तुम्ही अर्ज करू शकता.

· जवळच्या जिल्हा व्यवस्थापकाला भेट द्या: CSC ऑपरेटर झाल्यानंतर, तुमच्या जवळच्या जिल्हा व्यवस्थापकाला भेट द्या. ते तुम्हाला आधार सेवा केंद्र सुरू करण्यासाठी मार्गदर्शन करतील.

· आवश्यक कागदपत्र जमा करा: जिल्हा व्यवस्थापकाला आवश्यक कागदपत्र जमा करावी लागतील. यामध्ये तुमचे शैक्षणिक प्रमाणपत्र, आधार कार्ड, पॅन कार्ड, बँक खाते विवरण आणि NSEIT प्रमाणपत्र यांचा समावेश आवश्यक आहे.

· प्रशिक्षण आणि पात्रता चाचणी: CSC जिल्हा व्यवस्थापक तुम्हाला आधार सेवा केंद्राच्या कारभारासाठी आवश्यक प्रशिक्षण देईल. त्यानंतर तुम्हाला पात्रता चाचणी पास करावी लागेल.

· अंतिम मंजूरी: वरील सर्व प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर, CSC जिल्हा व्यवस्थापक तुमच्या अर्जावर अंतिम मंजूरी देतील. यानंतर तुम्ही तुमचे आधार सेवा केंद्र सुरू करू शकता.

रजिस्ट्रार किंवा नोंदणी एजन्सीद्वारे आधार सेवा केंद्रासाठी अर्ज करणे

कॉमन सर्व्हिस सेंटर (CSC) मार्फत अर्ज करणे सोपे असले तरी तुम्ही थेट रजिस्ट्रार किंवा नोंदणी एजन्सी सोबतही करार करू शकता. हे रजिस्ट्रार बँका, राज्य सरकार किंवा खाजगी कंपन्या असू शकतात. सामान्य स्वरूपात ही प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:-

· रजिस्ट्रार/नोंदणी एजन्सी निवडणे: आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी कोणत्या रजिस्ट्रार/नोंदणी एजन्सीसोबत करार करायचा ते ठरवा. UIDAI ची अधिकृत संकेतस्थळ https://uidai.gov.in/ भेट द्या आणि “Enrolment” या पर्यायावर क्लिक करा. “By Registrar” किंवा “By Enrolment Agency” या टॅब्समधून उपलब्ध रजिस्ट्रार/नोंदणी एजन्सींची यादी पाहू शकता.

· संकेतस्थळ/ संपर्क माहिती तपासा : तुम्हाला सोयीस्कर वाटेल त्या रजिस्ट्रार/नोंदणी एजन्सीची संकेतस्थळ तपासा आणि त्यांच्याशी संपर्क साधुन आधार सेवा केंद्र उघडण्याच्या प्रक्रियेबद्दल अधिक माहिती मिळवू शकता.

· पात्रता आणि प्रमाणपत्रे: वरील मजकूरात नुसार तुमच्याकडे आवश्यक शैक्षणिक पात्रता, आधार कार्ड , पॅन कार्ड , बँक खाते आणि NSEIT प्रमाणपत्र असणे आवश्यक आहे.

· अर्ज जमा करणे: निवडलेल्या रजिस्ट्रार/नोंदणी एजन्सीने दिलेल्या अर्ज फॉर्मवर सर्व माहिती भरून त्यांच्याकडे जमा करा. काही प्रकरणांमध्ये ऑनलाइन अर्ज देखील शक्य असू शकते.

· प्रशिक्षण आणि मंजूरी: अर्ज जमा झाल्यानंतर निवडलेल्या रजिस्ट्रार/नोंदणी एजन्सी द्वारे तुम्हाला आधार सेवा केंद्राच्या कारभारासाठी आवश्यक प्रशिक्षण दिले जाईल. यानंतर तुम्हाला पात्रता चाचणी पास करावी लागेल.

बँकेद्वारे अर्ज करणे

आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी बँक हा देखील एक पर्याय आहे. युआयडीएआय (UIDAI) द्वारे अनेक बँकांना आधार सेवा केंद्र चालवण्यासाठी प्राधिकृत केले आहे.

बँकेद्वारे अर्ज करण्यासाठी प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:

· बँकेची शाखा निवडणे: आधार सेवा केंद्र उघडण्यासाठी परवानगी देणारी जवळची बँकेची शाखा निवडाव लागते. UIDAI ची अधिकृत संकेतस्थळ https://uidai.gov.in/ भेट द्या आणि “Enrolment” या पर्यायावर क्लिक करा. “By Bank” या टॅबमधून तुमच्या जवळील आधार सेवा केंद्र उघडण्यास परवानगी असलेल्या बँकांची यादी पाहून बँक निवडा.

· बँकेशी संपर्क साधा: निवडलेल्या बँकेच्या शाखेशी संपर्क साधा आणि त्यांच्याकडे तुमची इच्छा व्यक्त करा की तुम्ही आधार सेवा केंद्र उघडू इच्छुक आहात. बँकेचा प्रतिनिधी तुमच्याशी चर्चा करून पुढील प्रक्रिया समजावून सांगेल.

· पात्रता आणि प्रमाणपत्रे: वरील मजकूरात नुसार तुमच्याकडे आवश्यक शैक्षणिक पात्रता, आधार कार्ड, पॅन कार्ड, बँक खाते आणि NSEIT प्रमाणपत्र असणे आवश्यक आहे.

· बँकेचे अर्ज फॉर्म भरा: बँकेने दिलेले अर्ज फॉर्म सर्व माहिती भरून जमा करा. काही बँकांमध्ये ऑनलाइन अर्ज देखील शक्य असू शकते.

· बँकेची मंजूरी: बँका तुमचे अर्ज आणि पात्रता तपासेल. अर्ज मंजूर झाल्यास, बँक तुमच्याशी संपर्क साधून पुढील प्रक्रिया सांगेल. यामध्ये प्रशिक्षण आणि अंतिम मंजूरी समाविष्ट असू शकते.

आधार नोंदणी स्टाफसाठी प्रशिक्षण आणि प्रमाणपत्र कार्यक्रम

आधार नोंदणी आणि अपडेट प्रक्रियेची गुणवत्ता राखण्यासाठी युआयडीएआय (UIDAI) एक व्यापक प्रशिक्षण आणि प्रमाणपत्र कार्यक्रम राबवते. या प्रशिक्षणात खालील गोष्टींचा समावेश असतो:

· आधार प्रणाली आणि प्रक्रिया: आधार क्रमांक प्रणाली कशी कार्य करते आणि त्याचा हेतू काय आहे ते या कार्यक्रम मध्ये शिकवले जाते. तसेच, नोंदणी आणि अपडेट प्रक्रियेची तपशील माहिती या प्रशिक्षणात दिली जाते.

· डेटा एंट्री आणि बायोमेट्रिक कैप्चर: आधार डाटाबेसमध्ये माहिती अचूक रीत्या कशी प्रविष्ट करावी आणि निवासींचे बायोमेट्रिक माहिती जसे की फिंगरप्रिंट आणि आइज स्कॅन कशी घ्यावी याबाबत मार्गदर्शन दिले जाते.

· अपवाद हाताळणी: चुकीची माहिती , तांत्रिक अडचणी इत्यादी अपवादांवर कशी तोडून येणे याबाबत मार्गदर्शन दिले जाते.

· गुणवत्ता चाचणी आणि अंतिम प्रमाणपत्र: प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर गुणवत्ता चाचणी उत्तीर्ण करणे आवश्यक असते. यशस्वी उमेदवारांना UIDAI द्वारे मान्यताप्राप्त अंतिम प्रमाणपत्र प्रदान केले जाते.

आधार सेवा केंद्र कसे स्थापित करावे

– मंजूरी मिळाल्यानंतर, तुमचे आधार सेवा केंद्र स्थापना करण्यासाठी तुम्हाला सरकारने मान्य केलेले स्थान निवडावा लागतो. हे स्थान रहदारीच्या दृष्टीने सोयीस्कर असावी .

– संगणक, बायोमेट्रिक उपकरणे, वेबकॅम आणि प्रिंटर सारखी आवश्यक उपकरणे प्राप्त करावा लागतो. UIDAI ने दिलेल्या विनिर्देशानुसार ही उपकरणे खरेदी करा.

– आधार सेवा केंद्रासाठी पुरेसे स्थान, प्रकाश आणि इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी यांची व्यवस्था सुनिश्चित करा.

– रजिस्ट्रारकडून लॉग इन प्रमाणपत्र आणि आवश्यक सॉफ्टवेअर मिळवा. या प्रमाणपत्रांशिवाय तुम्ही तुमचे केंद्र चालवू शकणार नाही.

– आधार सेवा केंद्राच्या कारभारासाठी पात्र आणि प्रशिक्षित कर्मचारी नियुक्त करा. NSEIT प्रमाणपत्र प्राप्त असलेल्या कर्मचाऱ्यांची निवड करणे फायदेशीर ठरेल.

– तुमच्या स्थानिक समुदायात तुमच्या आधार सेवा केंद्राच्या सेवा जाहीरात करा. स्थानिक वृत्तपत्रे, रेडिओ जाहिरात आणि बॅनर यासारख्या माध्यमांचा वापर करून लोकांना कळवा.

निष्कर्ष

या आधार सेवा केंद्र उघडण्यामध्ये विविध प्रकारची केंद्रे समजून घेण्यापासून ते प्रमाणपत्रे मिळविण्यापर्यंत आणि ऑपरेशन्स सेट करण्यापर्यंत अनेक पायऱ्यांचा समावेश होतो. मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करून आणि सर्वोत्तम पद्धती राखून, तुम्ही यशस्वीरित्या आधार सेवा केंद्र चालवू शकता आणि तुमच्या समुदायाला आवश्यक सेवा प्रदान करू शकता.

तुम्हाला “आधार सेवा केंद्र: उघडण्याची प्रक्रिया आणि आवश्यक गोष्टी” या बद्दलची माहिती कशी वाटली, ते आम्हाला कमेन्ट मध्ये नक्की कळवा. आपल्या मित्रपरिवारा सोबत शेअर करायला विसरू नका. अशाच नवनवीन माहिती आणि कथा आम्ही तुमच्यापर्यंत पोहचवत राहू. याचा लाभ घेण्यासाठी आमच्या ‘लेखक मित्र‘ या वेबसाईटला नक्की भेट द्या. तसेच आमचा WhatsApp ग्रुप हि जॉईन करा.

धन्यवाद !

लेखिका – अश्विनी ढंगे, इचलकरंजी