प्रत्येक महिन्याच्या अमावस्येचे महत्त्व
अमावस्या ही हिंदू कालगणनेतील एक महत्त्वपूर्ण तिथी आहे. या दिवशी चंद्र पृथ्वी आणि सूर्याच्या मध्यभागी येतो आणि आकाशात चंद्र दिसत नाही. अमावस्येला वैज्ञानिकदृष्ट्या तसेच धार्मिकदृष्ट्या विशेष महत्त्व आहे आणि या दिवशी अनेक धार्मिक विधी केले जातात.
अमावस्येचे वैज्ञानिक महत्व
- चंद्र हा पृथ्वीच्या महासागरांवरील भरती-ओहटीच्या प्रवाहांवर प्रभाव पाडतो. चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे समुद्राच्या पाण्यात चढ-उतार होतात. अमावस्येच्या दिवशी, चंद्र, पृथ्वी आणि सूर्य एका रेषेत येतात. यामुळे चंद्राचे गुरुत्वाकर्षण बल अधिक प्रभावी होते आणि समुद्रातील भरती-ओहटी अधिक तीव्र होतात.
- काही वैज्ञानिकांच्या मते, चंद्राचा प्रभाव मानवी शरीर आणि मन यांच्यावरही पडतो. चंद्र हा मानवी मनावर भावनात्मक प्रभाव टाकतो. अमावस्येच्या दिवशी, चंद्राचा हा प्रभाव अधिक जाणवतो. काही लोकांना या दिवशी चिंता, तणाव आणि निद्रानाशाचा अनुभव येतो.
अमावस्येचे धार्मिक महत्व
आपल्या सिनेसृष्टीने अमावस्येची ओळख जरी भूतप्रेत आणि नकारात्मक कर्मकांड यातून आपल्याला करून दिली असली तरी या पवित्र तिथीचे प्रचंड धार्मिक आणि आध्यात्मिक महत्व आहे.
- पितृदोष निवारण: अमावस्येला पितृदोष निवारणासाठी विशेष पूजा केली जाते. पितृदोष दूर करण्यासाठी श्राद्ध, तर्पण आणि पिंडदान यासारखे विधी केले जातात.
- श्राद्ध हा एक संस्कृत शब्द आहे ज्याचा अर्थ “श्रद्धा” असा होतो. श्राद्ध हा एक धार्मिक विधी आहे जो पितृदेवतांच्या आत्म्यांच्या शांतीसाठी केला जातो. या विधीत पितृदेवतांना अन्न, जल आणि दान देऊन त्यांचे पूजन केले जाते.
- तर्पण म्हणजे जलदान देणे. श्राद्ध विधीमध्ये तर्पण हा एक महत्त्वपूर्ण भाग आहे. असे मानले जाते की तर्पणाने पितृदेवतांना तृप्ती मिळते.
- पिंडदान म्हणजे पितृदेवतांना पिंड अर्पण करणे. पिंड हे तीळ, जव आणि पाण्यापासून बनवलेला एक छोटा गोळा असतो. पिंडदान करण्यामागे हा उद्देश आहे की पितृदेवतांना अन्न मिळावे आणि त्यांची तहान भागावी.
असे मानले जाते की या दिवशी पितृदेवता पृथ्वी लोकाला भेट देतात आणि त्यांच्या पितृदोष निवारणासाठी केलेल्या विधींचा मान स्वीकारतात. तसेच या विधींमुळे पितृदेवतांच्या आत्म्यांना शांती मिळते व ते आपल्या वंशजांना आशीर्वाद देतात.
- देवी देवतांची पूजा: अनेक देवी देवतांची पूजा अमावस्येच्या दिवशी केली जाते. कोकणातील ग्रामदैवतांचे बरेच वार्षिक जत्रोत्सव अमावस्येला सुरू होतात. तसेच भगवान शंकर आणि माता महाकाली यांची पूजा या दिवशी विशेष महत्त्वाची मानली जाते.
- उपवास: उपवास हा एक प्राचीन आणि पवित्र स्वेच्छेचा आहारात्मक नियम आहे जो अनेक संस्कृतींमध्ये आढळतो. यामध्ये व्यक्ती निश्चित कालावधीसाठी अन्न किंवा विशिष्ट प्रकारचे अन्न खाणे टाळते. भारतात उपवास हा हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचा भाग आहे आणि तो विविध धार्मिक आणि सामाजिक कारणांसाठी केला जातो. अमावस्येच्या दिवशी उपवास करण्याची प्रथा आहे. उपवास करून शारीरिक सुदृढता तर वाढतेच पण देवतांची कृपा देखील प्राप्त होते.
- नवीन कामकाजांची सुरुवात: अमावस्येच्या दिवशी विशेषतः श्रावण अमावास्येला नवीन कामकाजांची सुरुवात करण्याची मान्यता आहे.
- आध्यात्मिक ऊर्जा जागृत करणे: अमावस्येच्या दिवशी ध्यान, योग आणि प्रार्थना करून मन शांत केले जाते. यामुळे व्यक्ती भौतिक जगातून काही काळासाठी अलिप्त होऊन आध्यात्मिक परमानंदाचा अनुभव करते.
- पापक्षय: अमावस्येला पापक्षय होतो असे मानले जाते. म्हणजेच या दिवशी केलेले पुण्य कार्य दुप्पट फळ देते.
प्रत्येक महिन्याच्या अमावस्येचे विशेष महत्व
- श्रावण अमावस्या: श्रावण महिना हा हिंदू धर्मात खूप महत्त्वाचा मानला जातो. या महिन्यातील अमावस्येला श्रावण अमावस्या म्हणतात. ही तिथी विशेषतः महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. श्रावण अमावस्येला ‘पोळा’ हा सण साजरा केला जातो. या दिवशी शेतकरी आपल्या बैलांना आंघोळ घालून सजवतात. त्यांना पुरणपोळीयुक्त गोडाचे जेवण दिले जाते. या दिवशी बैलांकडून शेतातील कामे करवून घेत नाहीत. गोठ्यातील भिंती आणि जमिनी शेणाने सारवतात व तांदळाच्या पिठीने त्यावर बोटांनी रांगोळी काढतात. या सणाला शेतकरी आपल्या बैलांना पूजतात आणि त्यांच्याकडून केलेल्या कामाबद्दल त्यांचे आभार मानतात. या दिवशी केलेल्या विधी आणि उपासनेचे फळ लाभदायक असते.
- कार्तिक अमावस्या: कार्तिक महिन्यातील अमावस्येला कार्तिक अमावस्या म्हणतात. ही अमावस्या हिंदू धर्मात खूप महत्त्वाची मानली जाते. या दिवशी दीपदान करण्याची प्रथा आहे. असे मानले जाते की दीपदान करण्याने पितृदोष दूर होतो आणि आत्म्यांना शांती मिळते. या दिवसापासून दीपावलीचा उत्सव सुरू होतो. काही भागात कार्तिक अमावस्येला नवीन वर्षाची सुरुवात मानली जाते.
- माघ अमावस्या: माघ महिन्यातील अमावस्येला माघ अमावस्या किंवा मौनी अमावस्या म्हणतात. ही अमावस्या हिंदू धर्मात खूप महत्त्वाची मानली जाते. या दिवशी पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करून, उपवास करून आणि ध्यानधारणा करून आध्यात्मिक शुद्धीकरण केले जाते. असे मानले जाते की या दिवशी नदीचे पाणी अमृत समान असते. या दिवशी मौन व्रत धरणे खूप महत्त्वाचे मानले जाते. मौन राखून व्यक्ती स्वतः अंतर्मुख होऊन आत्मचिंतन करते.
अमावस्येच्या दिवशी काय करावे?
- हिंदू धर्मात पितृदेवतांचे महत्त्व मोठे आहे. असे मानले जाते की आपले पूर्वज आपल्यावर कृपादृष्टी ठेवतात आणि आपल्या कल्याणाची इच्छा करतात. पितृदोष दूर करण्यासाठी आणि पूर्वजांच्या आत्म्यांना शांती मिळावी या उद्देशाने अमावस्येच्या दिवशी श्राद्ध, तर्पण आणि पिंडदान या विधींचे आयोजन करावे.
- आपल्या कुलदैवताची किंवा आवडत्या देवतेची पूजा करावी.
- शारीरिक क्षमतेनुसार उपवास करावा.
- गरीबांना अन्न, वस्त्र इत्यादी दान करावे.
- मन शांत करण्यासाठी ध्यान आणि योगासने करावी.
- निसर्गाच्या सानिध्यात वेळ घालवावा.
अमावस्येच्या दिवशी काय टाळावे?
- अमावस्येच्या दिवशी नकारात्मक विचारांना दूर ठेवावे.
- कोणाशीही वाद-तक्रार करू नये.
- कोणतेही अशुभ काम करू नये.
निष्कर्ष
अमावस्या ही एक पवित्र आणि शक्तिशाली तिथी आहे. या दिवशी धार्मिक विधी करून, उपवास करून आणि मन शांत करून आपण आध्यात्मिक प्रगती करू शकतो. अमावस्येच्या दिवशी केलेले पुण्य कार्य आपल्याला नक्कीच सुख-समृद्धी देईल. कारण अमावस्या ही केवळ एक तिथी नव्हे, तर ती आपल्या आयुष्यात सकारात्मक बदल घडवून आणण्याची एक संधी आहे.
आपल्याला ही माहिती कशी वाटली ते कमेंट करून नक्की सांगा.
धन्यवाद!
लेखक: कु. सौरभ बाळकृष्ण आंगचेकर