World Cancer Day 2024: दरवर्षी 4 फेब्रुवारी ला जागतिक कर्करोग दिन म्हणून साजरा केला जातो. युनियन ऑफ इंटरनॅशनल कॅन्सर कंट्रोल ने जागतिक कर्करोग दिन हा एक जागतिक एकत्र येण्याचा उपक्रम म्हणून घोषित केला आहे. याचा अर्थ असा आहे की जगभरातील व्यक्तींनी एकत्र येऊन रोग ओळखणे, काळजी घेणे आणि रोगाशी लढण्याचे त्यांना बळ देणे असे आहे. तसेच रुग्णांना भावनिक आधार देणे आहे. या दिवसाबाबत तज्ञांचे असे मत आहे की भारतात सर्वाधिक जास्त गतीने वाढणारा हा आजार आहे. कॅन्सर होण्याचे मुख्य कारण म्हणजे आपली बदललेली जीवनशैली याला कारणीभूत आहे. जागतिक कर्करोग दिन साजरा करण्यामागचा प्रमुख उद्देश म्हणजे कॅन्सर बद्दल जागरूकता वाढवणे आहे तसेच या आजाराशी लढणाऱ्या रुग्णांना नवी आशा देणे आहे.
महिलांच्या कर्करोगामध्ये गर्भाशयाच्या मुखाचा cervical कॅन्सर दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. भारताच्या अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन यांनी त्यांच्या बजेट भाषणात Budget 2024 मधे 9 ते 14 वयोगटातील मुलींसाठी HPV लसीकरणाचे समर्थन केले. 2020 मध्ये एक लाख 23 हजार हून अधिक मुलींना हा कॅन्सर झाल्याचे आणि 77 हजार मृत्यू हे फक्त सर्वाइकल Cervical cancer मुळे झाल्याचे आढळून आले. HPV vaccine बद्दल माहिती नसल्याने खूप उशिरा निदान केले जाते आणि त्याचे गंभीर परिणाम होतात.बजेट 2024 मध्ये गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग राखण्यासाठी सरकार 9 ते 14 वयोगटातील मुलींसाठी HPV लसीकरणाला प्रोत्साहन देईल अशी घोषणा भारताच्या फायनान्स मिनिस्टर निर्मला सीतारामन यांनी केली.
जागतिक कर्करोग दिनाचे महत्त्व (World Cancer Day 2024: Theme, Significance, Importance)
ही मोहीम जागरूकता वाढवण्याचा आणि रोगाभोवती असलेला भ्रम काढून टाकण्याचा प्रयत्न करते. रोगासंबंधीत आजार,मृत्यूचे प्रमाण कमी करणे तसेच होणारा अनावश्यक त्रास थांबवणे हे या मोहिमेचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. या दिवशी जगभरात अनेक कार्यक्रमाचे आयोजन केले जाते. सध्या सोशल मीडियाच्या माध्यमातून या दिनाची मोठ्या प्रमाणात जनजागृती केली जाते.
जागतिक कर्करोग दिनाचा इतिहास
कर्करोगाविषयी जागरूकता निर्माण करण्यासाठी, त्याचे प्रतिबंध आणि उपचारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि या विनाशकारी आजाराविरुद्ध लढण्यासाठी जागतिक स्तरावर एकत्रित प्रयत्न करण्यासाठी दरवर्षी 4 फेब्रुवारी ला वैश्विक कर्करोग दिन पाळला जातो. 4 फेब्रुवारी 2000 रोजी पॅरिसमधील न्यू मिलेनियमसाठी कर्करोगाविरुद्धच्या जागतिक शिखर परिषदेत या दिवसाची स्थापना करण्यात आली.
जागतिक कर्करोग दिन संस्था आंतरराष्ट्रीय पातळीवर एकत्र काम करण्यासाठी आणि कर्करोगाचे विविध प्रकार, त्यांचे प्रतिबंध, शोध आणि उपचार याबद्दल जागरूकता वाढवण्यासाठी एक व्यासपीठ म्हणून काम करते. कॅन्सरच्या सभोवतालचे गैरसमज दूर करण्यावर हे लक्ष केंद्रित करते.
जागतिक कर्करोग दिन 2024 ची थीम: ‘केअर गॅप बंद करा’ थीम
जागतिक कर्करोग दिन 2024 ची थीम आहे “Close the Care Gap”. ही थीम जगभरात अस्तित्त्वात असलेल्या कर्करोगाच्या काळजीमधील असमानतेवर प्रकाश टाकते. विशिष्ट प्रदेशातील लोक, सामाजिक-आर्थिक पार्श्वभूमी आणि उपेक्षित समुदायांना अनेकदा कर्करोग प्रतिबंध, निदान आणि उपचार सुरू करण्यासाठी खूप अडथळ्यांना तोंड द्यावे लागते.
या अडथळ्यांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:
- आरोग्य सुविधांचा अभाव: जगाच्या अनेक भागांमध्ये, आरोग्यसेवा सुविधा दुर्मिळ आहेत, विशेषतः ग्रामीण भागात. यामुळे लोकांना कर्करोगाची तपासणी करणे किंवा वेळेवर उपचार मिळणे कठीण होऊ शकते.
- आर्थिक अडचणी: कर्करोगाच्या उपचाराचा खर्च अगदी विकसित देशांमध्येही भरमसाठ असू शकतो. आणि त्यामुळे बऱ्याचदा रुग्ण उपचार घेण्यापासून वंचित राहतात.
- कलंक आणि भेदभाव: कर्करोग हा सहसा लाज आणि भीतीशी संबंधित असतो, ज्यामुळे रुग्ण मदत घेण्यापासून परावृत्त होतात.
- जागरूकतेचा अभाव: कर्करोगाची लक्षणे आणि जोखमींबद्दल जागरूकतेचा अभाव लोकांना लवकर निदान आणि उपचार घेण्यापासून रोखू शकतो.
कर्करोग प्रतिबंध
कर्करोग प्रतिबंधामध्ये जीवनशैलीच्या निवडी आणि सवयींचा समाविष्ट आहे. ज्यामुळे कर्करोग होण्याचा धोका कमी होतो. सर्व कर्करोग टाळता येत नसले तरी काही टिप्स काही विशिष्ट प्रकारच्या कर्करोगाचा धोका कमी करण्यात मदत करू शकतात. हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की आनुवंशिकता आणि वय यासारखे वैयक्तिक घटक देखील कर्करोगाच्या जोखमीमध्ये भूमिका बजावतात. कर्करोग प्रतिबंधासाठी येथे काही सामान्य उपाय दिले आहेत
निरोगी आहार: Healthy Diet
– विविध फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य आणि शेंगा खा.
– लाल आणि प्रक्रिया केलेले मांस मर्यादित खा.
– आहारात प्रथिनयुक्त पदार्थांचा समावेश करा
– साखरयुक्त पेये आणि उच्च-कॅलरी, कमी पौष्टिक पदार्थांचा वापर मर्यादित करा.
नियमित शारीरिक व्यायाम:
– दर आठवड्याला किमान १ तास मध्यम-तीव्रतेचा व्यायाम किंवा पाऊण तास जास्त-तीव्रतेचा व्यायाम करण्याचे लक्ष्य ठेवा.
– आठवड्यातून किमान दोनदा strength training सारखे व्यायाम करा.
वजन निंत्रणात ठेवा:
– लठ्ठपणा हा अनेक प्रकारच्या कर्करोगासाठी एक प्रमुख घटक आहे, त्यामुळे निरोगी वजन राखणे महत्त्वाचे आहे.
धुम्रपान टाळा
– धूम्रपान सोडणे हा कर्करोगाचा धोका कमी करण्याचा सर्वात प्रभावी मार्ग आहे.
-अल्कोहोलचे सेवन मर्यादित करा
-तंबाखू आणि तंबाखूजन्य पदार्थ टाळा
सूर्यप्रकाशापासून संरक्षण करा:
– उच्च एसपीएफ असलेले सनस्क्रीन वापरा, संरक्षणात्मक कपडे घाला आणि त्वचेच्या कर्करोगाचा धोका कमी करण्यासाठी जास्त सूर्यप्रकाश टाळा.
लसीकरण: Vaccinations
– ह्युमन पॅपिलोमाव्हायरस (HPV) आणि हिपॅटायटीस बी सारख्या कर्करोगाचा धोका वाढवणाऱ्या संसर्गाविरूद्ध लसीकरण करा.
नियमित आरोग्य तपासणी: Regular Health Check-ups
– मॅमोग्राम, पॅप स्मीअर आणि कोलोनोस्कोपी यांसारख्या विशिष्ट कर्करोगाच्या लवकर निदान करण्यासाठीच्या आरोग्य तपासण्या करून घ्याव्यात.
पर्यावरण जागरूकता: Environmental Awareness
– संभाव्य पर्यावरणीय कार्सिनोजेन्स, जसे की प्रदूषक आणि विषारी पदार्थांबद्दल जागरूक रहा आणि त्यापासून दूर रहा.
अनुवांशिक समुपदेशन: Genetic Counseling
– तुम्हाला कर्करोगाचा कौटुंबिक इतिहास असल्यास, तुमच्या जोखमीचे मूल्यांकन करण्यासाठी आणि संभाव्य प्रतिबंधात्मक उपायांवर चर्चा करण्यासाठी अनुवांशिक समुपदेशनाचा विचार करा.
What Is Cancer? Symptoms, Signs, Types & Causes
कर्करोग हा रोगांचा एक समूह आहे ज्याचे वैशिष्ट्य अनियंत्रित पेशींची वाढ आणि असामान्य पेशींचा प्रसार आहे. निरोगी शरीरात, पेशी उती आणि अवयवांचे सामान्य कार्य राखण्यासाठी नियंत्रित पद्धतीने वाढतात, विभाजित होतात आणि मरतात. तथापि, जेव्हा ही व्यवस्थित प्रक्रिया विस्कळीत होते तेव्हा कर्करोग होतो, ज्यामुळे ट्यूमर म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या ऊतींच्या गाठी तयार होतात.
ट्यूमरचे दोन मुख्य प्रकार आहेत:
सौम्य ट्यूमर: Benign tumors ही कर्करोग नसलेली वाढ आहे जी जवळच्या ऊतींवर आक्रमण करत नाही किंवा शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरत नाही. ते सहसा कमी हानिकारक असतात आणि अनेकदा आरोग्याच्या महत्त्वपूर्ण समस्या न आणता काढल्या जाऊ शकतात.
घातक ट्यूमर:Malignant tumors या कर्करोगाच्या वाढ असलेल्या गाठी आहेत ज्या जवळच्या ऊतींवर आक्रमण करू शकतात आणि रक्तप्रवाहाद्वारे किंवा लसीका प्रणालीद्वारे शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरू शकतात. कर्करोगाच्या शरीराच्या इतर भागांमध्ये पसरण्याच्या प्रक्रियेला मेटास्टॅसिस म्हणतात आणि यामुळे रोगाचा उपचार करणे अधिक कठीण होऊ शकते.
कर्करोग शरीरातील अक्षरशः कोणत्याही ऊती किंवा अवयवामध्ये होऊ शकतो आणि अनुवांशिक उत्परिवर्तन, कार्सिनोजेन (कर्करोगास कारणीभूत असलेले पदार्थ) आणि विशिष्ट विषाणूंसह विविध घटकांमुळे होऊ शकतो.कर्करोगाचे 100 पेक्षा जास्त प्रकार आहेत, प्रत्येकाची वैशिष्ट्ये, निदान पद्धती आणि उपचार वेगळे आहेत. कर्करोगाच्या सामान्य उपचारांमध्ये शस्त्रक्रिया, केमोथेरपी, रेडिएशन थेरपी, इम्युनोथेरपी आणि लक्ष्यित थेरपी यांचा समावेश होतो. उपचाराची निवड कर्करोगाच्या प्रकारावर आणि टप्प्यावर तसेच व्यक्तीच्या एकूण आरोग्यावर अवलंबून असते. वैद्यकीय संशोधनात लवकर तपासणी आणि प्रगतीमुळे कर्करोगाच्या अनेक रुग्णांसाठी रोगनिदान सुलभ आहे, परंतु हा आजार जागतिक आरोग्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण आव्हान आहे.
कर्करोगाची लक्षणे आणि चिन्हे:
वजन कमी होणे: लक्षणीय आणि अस्पष्ट वजन कमी होणे, विशेषत: जर ते वेगाने होत असेल तर ते विविध प्रकारच्या कर्करोगाचे लक्षण असू शकते.
थकवा: सततचा थकवा आणि अशक्तपणा जो विश्रांतीने सुधारत नाही हे काही कर्करोगाचे लक्षण असू शकते.
वेदना: सतत वेदना, विशेषत: जर एखाद्या ज्ञात दुखापतीशी किंवा स्थितीशी संबंधित नसेल तर, हे कर्करोगाचे लक्षण असू शकते. वेदनांचे प्रकार आणि स्थान कर्करोगाच्या स्थानावर आणि टप्प्यावर अवलंबून असते.
त्वचेतील बदल: काळे होणे, पिवळसर होणे, लालसर होणे किंवा मोल्स दिसणे यासारखे त्वचेतील बदल त्वचेच्या कर्करोगाचे किंवा इतर प्रकारच्या कर्करोगाचे सूचक असू शकतात.
आतड्यांसंबंधी किंवा मूत्राशयाच्या सवयींमध्ये बदल: आतड्याच्या सवयींमध्ये सतत होणारे बदल, जसे की अतिसार, बद्धकोष्ठता, स्टूलमध्ये रक्त किंवा लघवीचा रंग किंवा वारंवारता बदलणे ही कोलोरेक्टल किंवा इतर कर्करोगाची चिन्हे असू शकतात.
सततचा खोकला किंवा कर्कशपणा: सततचा खोकला, कर्कशपणा किंवा आवाजातील बदल ज्याचे निराकरण होत नाही ते फुफ्फुसाचा कर्करोग किंवा इतर श्वसनमार्गाचे कर्करोग दर्शवू शकतात.
गिळण्यात अडचण: गिळण्यात अडचण, ज्याला डिसफॅगिया म्हणून ओळखले जाते, हे अन्ननलिका, घसा किंवा पोटाच्या कर्करोगाचे लक्षण असू शकते.
गाठ होणे: स्तन, अंडकोष किंवा शरीराच्या इतर भागांमध्ये अस्पष्ट गाठ तयार होणे कर्करोगाचे संकेत देऊ शकतात.
मासिक पाळीच्या पद्धतींमध्ये बदल: मासिक पाळीच्या पद्धतींमध्ये असामान्य बदल, जसे की मासिक पाळी दरम्यान किंवा रजोनिवृत्तीनंतर रक्तस्त्राव होणे, हे स्त्रीरोगविषयक कर्करोगाचे लक्षण असू शकते.
अस्पष्ट ताप: स्पष्ट कारणाशिवाय सतत किंवा वारंवार येणारा ताप हे काही कर्करोगाचे लक्षण असू शकते, जसे की लिम्फोमा.
श्वास घेण्यात अडचण: श्वास घेण्यास त्रास होणे किंवा श्वास घेण्यास त्रास होणे हे फुफ्फुसाच्या कर्करोगाचे किंवा फुफ्फुसात पसरलेल्या कर्करोगाचे लक्षण असू शकते.
कर्करोगाचा उपचार
शस्त्रक्रिया: Surgery
शस्त्रक्रियेमध्ये ट्यूमर आणि आसपासच्या ऊती काढून टाकणे समाविष्ट असते. हा बऱ्याचदा घन ट्यूमरसाठी प्राथमिक उपचार असतो आणि जर कर्करोग पसरला नसेल तर तो उपचारात्मक असू शकतो.
केमोथेरपी: Chemotherapy
केमोथेरपीमध्ये कर्करोगाच्या पेशी नष्ट करण्यासाठी किंवा त्यांची वाढ कमी करण्यासाठी औषधे वापरली जातात. हे तोंडी किंवा अंतस्नायुद्वारे दिले जाऊ शकते आणि बहुतेकदा शस्त्रक्रिया किंवा रेडिएशन थेरपीच्या दरम्यान वापरले जाते.
रेडिएशन थेरपी: Radiation Therapy
रेडिएशन थेरपी कर्करोगाच्या पेशींना लक्ष्य करण्यासाठी आणि नष्ट करण्यासाठी रेडिएशनच्या उच्च डोसचा वापर करते. हे एक स्वतंत्र उपचार म्हणून किंवा शस्त्रक्रिया आणि केमोथेरपी सोबत वापरले जाऊ शकते.
इम्युनोथेरपी: Immunotherapy
इम्युनोथेरपीमुळे कर्करोगाच्या पेशी ओळखण्यासाठी आणि त्यांच्यावर हल्ला करण्यासाठी शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. यामध्ये चेकपॉईंट इनहिबिटर, CAR-T सेल थेरपी आणि कर्करोगाच्या लसी यांसारख्या उपचारांचा समावेश आहे.
लक्ष्यित थेरपी: Targeted Therapy
लक्ष्यित थेरपी औषधे कर्करोगाच्या पेशींच्या वाढीमध्ये आणि विशिष्ट रेणूंना लक्ष्य करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहेत. ते सहसा विशिष्ट अनुवांशिक उत्परिवर्तनांसह कर्करोगात वापरले जातात.
हार्मोन थेरपी: Hormone Therapy
हार्मोन थेरपीचा वापर हार्मोन-आधारित कर्करोगांवर उपचार करण्यासाठी केला जातो, जसे की स्तन आणि प्रोस्टेट कर्करोग. कर्करोगाच्या वाढीस प्रोत्साहन देणाऱ्या संप्रेरकांच्या प्रभावांना रोखणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.
स्टेम सेल प्रत्यारोपण: Stem Cell Transplantation
स्टेम सेल प्रत्यारोपणामध्ये खराब झालेले अस्थिमज्जा (जेथे रक्त पेशी तयार होतात) निरोगी स्टेम पेशींनी बदलणे समाविष्ट असते. ल्युकेमिया आणि लिम्फोमा यांसारख्या रक्त-संबंधित कर्करोगांवर उपचार करण्यासाठी याचा वापर केला जातो.
अचूक औषध: Precision Medicine
अचूक औषधामध्ये कर्करोगाच्या अनुवांशिक आणि आण्विक वैशिष्ट्यांवर आधारित टेलरिंग उपचारांचा समावेश असतो. हा दृष्टिकोन एखाद्या व्यक्तीच्या विशिष्ट कर्करोगाच्या प्रकारासाठी सर्वात प्रभावी उपचार निवडण्यात मदत करतो.
दुःखशामक काळजी: Palliative Care
पॅलिएटिव्ह केअर कॅन्सरची लक्षणे आणि तणावापासून आराम मिळवून देणे, रुग्ण आणि त्यांच्या कुटुंबीयांचे जीवनमान सुधारणे यावर लक्ष केंद्रित करते.
शेवटी, कर्करोग हे एक भयंकर आरोग्य आव्हान आहे ज्यासाठी त्याची लक्षणे, चिन्हे, प्रकार आणि कारणे सर्वसमावेशक समजून घेणे आवश्यक आहे. जागरूक राहून आणि निरोगी जीवनशैलीचा अवलंब करून, व्यक्ती कर्करोग होण्याचा धोका कमी करू शकतात आणि कर्करोग प्रतिबंध आणि उपचारांमध्ये चालू असलेल्या प्रयत्नांमध्ये योगदान देऊ शकतात. ही माहिती वाचकांना कर्करोगाच्या गुंतागुंतीकडे नेव्हिगेट करण्यासाठी आणि त्यांच्या आरोग्याबाबत माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यासाठी आवश्यक असलेल्या ज्ञानाने सक्षम करण्यासाठी एक मौल्यवान सल्ला म्हणून काम करते.
जागतिक कर्करोग दिन म्हणजे कर्करोगाविरुद्धच्या लढ्यात आपण एकटे नाही याची आठवण करून देतो. एकत्र काम करून, आम्ही काळजीतील अंतर कमी करू शकतो आणि प्रत्येकाला दीर्घ आणि निरोगी आयुष्य जगण्याची संधी आहे याची खात्री करू शकतो.
लेखकाचे नाव – प्रिती यादव, पुणे
(वरील लेख फक्त माहितीसाठी आहे. कोणतीही लक्षणे किंवा त्रास होत असल्यास वैद्कीय तज्ञांचा सल्ला घ्यावा व उपचार घ्यावेत.)